Zeldzame zonnewijzer uit 18e eeuw te zien in Groninger Museum

De zeldzame zonnewijzer van Jan de Rijk uit omstreeks 1700 is sinds dinsdag te bewonderen. De zonnewijzer van 3 meter hoog stond ooit in een van de Groninger borgen en was eigendom van de familie Alberda.

Begin maart werd het aangeboden op kunstbeurs Tefaf bij de gerenommeerde kunsthandel Kugel uit Parijs. Tot dan wist niemand van het bestaan van dit werk. Het Groninger Museum wil het in de toekomst graag aankopen, een prachtige historische aanwinst voor Nederland en in het bijzonder de provincie Groningen.

Jan de Rijk heeft de uit eikenhout gesneden polyhedrische zonnewijzer uitbundig gedecoreerd met een aantal putti, allegorische figuren en ornamenten. Het toont een verhaal van wetenschap, kunst en kolonialisme. Aan zijn voet vinden we personificaties van de continenten: Europa, Azië, Amerika en Afrika. In het midden staan vier putti, die de jaargetijden belichamen waarmee een harmonieus samenspel tussen tijd en natuur is uitgebeeld. De zonnewijzer getuigt van vooruitgang en onderdrukking en nodigt uit tot reflectie over onze complexe erfenis. Het koloniale verleden heeft in de provincie nadrukkelijke sporen achtergelaten. De Groningse adel was in de 17deen 18deeeuw nauw betrokken bij WIC en VOC.

Het monogram op de zonnewijzer met de initialen WA is te herleiden tot de Groningse familie Alberda. De getoonde breedtegraad komt overeen met die van Godlinze en ’t Zandt in het noorden van de provincie. Daardoor is het zeer aannemelijk dat de zonnewijzer is gemaakt in opdracht van Willem Alberda, heer van ’t Zandt en Godlinze (1674-1721).

"De unieke polyhedrale zonnewijzer is een indrukwekkend voorbeeld van artistiek en wetenschappelijk vakmanschap in Groningen", aldus het Groninger Museum. "We weten nog niet wie de astronoom was die met Jan de Rijk dit object heeft ontworpen. Hier moet meer onderzoek naar worden gedaan. Er zijn overeenkomsten met de prachtige zonnewijzer die in de Prinsentuin in de stad Groningen staat, eveneens een uniek object in Nederland. Ook is er wellicht een link met de beroemde Zwitserse natuurkundige Johann Bernoulli (1667-1748) die van 1695 tot 1705 hoogleraar wiskunde in Groningen was. Vermoedelijk werd het werk meer als pronkstuk getoond dan als wetenschappelijk instrument gebruikt".

Jan de Rijk (Enkhuizen 1661 – 1738 Groningen) is de meest belangrijke beeldhouwer van de Groningse Barok. Hij werkte (vaak samen met Allert Meijer) aan indrukwekkende ruimtelijke creaties zoals kerkmeubilair, preekstoelen en orgelkassen (voor orgelbouwer Arp Schnitger). Zijn beeldhouwwerken zijn ruim vertegenwoordigd in verschillende museale collecties. Het Rijksmuseum bezit een avondmaalstafel van De Rijk en in de Menkemaborg in Uithuizen bevindt zich een prachtige schoorsteenmantel van het duo De Rijk en Meijer. Ook andere borgen in de provincie Groningen, Verhildersum en de Fraeylemaborg, zijn door hen gedecoreerd.

Het Groninger Museum hoopt dat deze zonnewijzer in de toekomst deel uitmaakt van de collectie, zodat dit unieke stuk erfgoed behouden en zichtbaar blijft voor iedereen. Het museum doet daarvoor een beroep op verschillende fondsen, sponsoren en donateurs. Ook wil het museum dit jaar nog een crowdfunding-actie organiseren voor de financiering.